Τη γενικώς φιλογεροντική ατμόσφαιρα και τη συμπάθεια για τους ηλικιωμένους που αποπνέουν όλα αυτά τα ποιήματα [«Ένας γέρος», «Πολύ σπανίως», «Απ’ τες εννιά-»] έρχεται να ταράξει το ποίημα «Η ψυχές των γερόντων».
Μες στα παληά τα σώματά των τα φθαρμένα
κάθονται των γερόντων η ψυχές.
Τι θλιβερές που είναι η πτωχές
και πώς βαρυούνται την ζωή την άθλια που τραβούνε.
Πώς τρέμουν μην την χάσουνε και πώς την αγαπούνε
η σαστισμένες κι αντιφατικές
ψυχές, που κάθονται —κωμικοτραγικές—
μες στα παληά των τα πετσιά τ’ αφανισμένα.
Μπορεί τα σώματα των ηλικιωμένων να χαρακτηρίζονται «παληά» και «φθαρμένα», μπορεί οι ψυχές των γερόντων να προσδιορίζονται με αλλεπάλληλα αρνητικά επίθετα ως «θλιβερές», «πτωχές», «σαστισμένες», «αντιφατικές», «κωμικοτραγικές», αλλά ο καταληκτικός στίχος («μες στα παληά των τα πετσιά τ’ αφανισμένα»), με την παρήχηση του άλφα, ακούγεται ιδιαιτέρως σκληρός και παράταιρος, σε σύγκριση προς τα προηγούμενα ποιήματα. Η λέξη «πετσί» ασφαλώς κυριολεκτείται εδώ, αποδίδει δηλαδή σωστά το εννοιολογικό της περιεχόμενο (το ανθρώπινο δέρμα), διευκολύνει τη μετρική αρτίωση του στίχου και, παράλληλα, προέρχεται από μια παρατηρητική ματιά που αποφεύγει να ωραιοποιήσει. Το σύγχρονο, όμως, γλωσσικό μας αισθητήριο δεν θα επέτρεπε –θα αντιδρούσε- να χρησιμοποιήσουμε τον πληθυντικό (πετσιά) και να εννοούμε το ανθρώπινο δέρμα. Όλες, εξάλλου, οι σχετικές χρήσεις της λέξης στον καθημερινό, γραπτό ή προφορικό, λόγο απαντούν μόνον σε ενικό: «έγινε πετσί και κόκαλο», «σηκώθηκε το πετσί μου», «μπήκε στο πετσί μας», «μπήκε στο πετσί του ρόλου του κ.ο.κ.
Οι καβαφικοί γέροντες δεν υπακούουν γενικώς στο αρχέτυπο του σεβάσμιου και σοφού ηλικιωμένου. Βιώνουν τραγικά τη φθορά του σώματος και εξακολουθούν να αναπολούν με έντονο τρόπο την περασμένη ερωτική τους ζωή, την εποχή που συγκαταλέγονταν στους «ανδρείους της ηδονής». Οι ανεπούλωτες πληγές απ΄ το «φρικτό μαχαίρι» γίνονται οδυνηρότερες, επειδή δρα και κινείται συνεχώς ο βασικός μοχλός στην ποίηση του Καβάφη: η μνήμη.
Απόσπασμα από το δοκίμιο «Το φριχτό μαχαίρι» στο Κ.Π.Καβάφης: Η ποίηση και η ποιητική του, εκδ. Κίχλη.
Ο δικός μας Καβάφης 