Σχόλια στο Βιβλίο Επισκεπτών για το ιστολόγιο «Ο δικός μας Καβάφης»

Οι μαθήτριες Άννα Κανελλοπούλου, Ιωάννα Καρτάλη και Χάρις Λουράντου παρουσιάζουν το ιστολόγιο «Ο δικός μας Καβάφης»

Με απόλυτη επιτυχία διεξήχθη η 1η ημέρα του 3ου Παναρσακειακού Μαθητικού Συνεδρίου. Δεκάδες σύνεδροι (μαθητές-εκπαιδευτικοί-γονείς-φίλοι-επισκέπτες) πέρασαν από το Εργαστήριο Πληροφορικής Α΄, όπου παρουσιαζόταν το ψηφιακό περιβάλλον που δημιουργήσαμε για τον Κ.Π.Καβάφη. Παραθέτουμε τα σχόλια που άφησαν στο ηλεκτρονικό Βιβλίο Επισκεπτών κάποιοι από τους εκλεκτούς συνέδρους:

«ΕΙΝΑΙ ΥΠΕΡΟΧΟ ΑΥΤΟ ΠΟΥ ΚΑΝΕΤΕ ΠΟΥ ΚΑΝΕΤΕ ΜΠΡΑΒΟΟΟΟ» Ελένη Αγγελοπούλου

«Συγχαρητήρια για την δουλειά σας, μου άρεσε πάρα πολύ.» Άγγελος Πιπεργιάς

«Εξαιρετική δουλειά! Μπράβο σας παιδιά.Πάντα τέτοιες εμπνευσμένες εργασίες να κάνετε και να μας χαροποιείτε!» Σταματίνα Κουρή

«είναι υπέροχο αυτό που συμβαίνει, πραγματικά πολύ καλή δουλεία» ανώνυμο

«Σας ευχαριστούμε για την πολλή ενδιαφέρουσα και κατατοπιστική παρουσίαση που αναμφίβολα θα θυμόμαστε για πάντα!» Μ. Στούρας – Θ. Χρυσανθακόπουλος

«Εντυπωσιακή η ιστοσελίδα σας και δείχνει ότι πράγματι η προσπάθειά σας υπερβαίνει κατά πολύ τα όρια ενός απλού μαθητικού συνεδρίου. Θερμά συγχαρητήρια!!» Αλέξανδρος Κλεισιούνης

«Θερμότατα συγχαρητήρια παιδιά. Πολύ καλή και πραγματικά εμπνευσμένη δουλειά από εμπνευσμένους δασκάλους και δεκτικούς μαθητές! Μπράβο!!» Μαριάννα Φαφαλιού

«Όταν μπήκα στην αίθουσα από απλή περιέργεια, δεν περίμενα να βρεθώ μπροστά σε τόσο ενθουσιώδη, ευγενικά και πρόθυμα παιδιά, περήφανα για την εργασία τους. Αυτό που αντίκρυσα, τους δικαίωνε απόλυτα και με συγκίνησε. Σας εύχομαι να συνεχίσετε την ζωή σας με τον ίδιο ενθουσιασμό, επαγγελματισμό και επιτυχία !!!. Μπράβο σας!» Κωνσταντίνα Μουστακάτου

«Φανταστικό !!!!!!! Τέλεια δουλειά από αξιόλογους μαθητές !!!!!! Congratulations!!!» Νανά Γκαρμπολά

«Ήταν πολύ ωραία παρουσίαση!!!!!!!! ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ» Μαριάννα Τσιπουράκη

«Θαυμάσια εργασία! Δυναμική και με φαντασία. Θερμά συγχαρητήρια από καρδιάς στους άξιους μαθητές!» Παναγιώτης Ανδριόπουλος

«ΜΠΡΑΒΟ ΣΑΣ ΠΑΙΔΙΑ, ΦΟΒΕΡΗ ΔΟΥΛΕΙΑ ! ΕΙΣΤΕ ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΑ ΑΠΙΘΑΝΟΙ!» Μιχάλης Ζούρος

Οι μαθητές Ντίνος Αθανασιάδης και Άρης Αναστασιάδης, υπεύθυνοι για την τεχνική υποστήριξη της παρουσίασης, με τους καθηγητές Αγγέλα Μεταλληνού, υπεύθυνη για την τεχνική υποστήριξη του ιστολογίου, και Μιχάλη Καπετανή, εμπνευστή και υπεύθυνο του ιστολογίου

«πολύ ωραίο μπράβο παιδιά!» Δωράνθη Χαραλαμπίδη

«Συγχαρητήρια αγαπημένοι μου συμμαθητές !! Έχετε κάνει εξαιρετική δουλειά :)» Μαριτίνα Τριανταφύλλη

«Κύριοι θερμά συγχαρητήρια. Δίνετε δύναμη και κουράγιο σε όλους μας αποδεικνύοντας πως οι νέοι έχουν κι άλλο πρόσωπο, αυτό το πρόσωπο.» Ελισσαίος Κυνούσης

«Πολλά συγχαρητήρια στις μαθήτριες και τους μαθητές μας για την εξαιρετική προσπάθεια προσέγγισης του ποιητή Κ. Π. Καβάφη και του έργου του. Υπέροχη δουλειά… Μέσα από τις βιωματικές δραστηριότητες, τελικά, οι μαθητές ”παιδεύονται”. Μπράβο!» Μαρία Φιλιππάκου

«Η ηλεκτρονική δημιουργία σας είναι σημαντική,πολυδιάστατη,πρωτοποριακή και ελπίζω να αποτελέσει την αφετηρία να πραγματοποιήσετε και άλλες τέτοιες εργασίες» Θωμάς Ανδριανός

«Εξαιρετική δουλειά φίλοι και συμμαθητές.» Θάνος Αθανασόπουλος

«Έμεινα πραγματικά εντυπωσιασμένος απο την υψηλού επιπέδου διαδραστική εκδήλωση – αφιέρωμα στον μεγάλο ποιητή Κωνσταντίνο Καβάφη. Θερμά συγχαρητήρια σε όλους τους εμπλεκόμενους.» Φίλιππος Χρυσανθακόπουλος

«Πιστεύω πως είναι ένα από τα καλύτερα συνέδρια που εχώ παρακολουθήσει!» Νίκος Γαβουνέλης

«Μπράβο παιδιά. Εξαιρετική η δουλειά σας. Πολλά συγχαρητήρια σε όλους τους μαθητές που συμμετείχαν για να βγει αυτό το αποτέλεσμα.» Δημήτρης Ξύστρας

«Θα ήθελα πραγματικά να σας συγχαρώ για την εξαιρετική σας παρουσίαση που αποτελεί πρότυπο για το Συνέδριο του Καβάφη που διοργάνωσε το σχολείο μας.
Εύχομαι πάντα να είστε τόσο δημιουργικοί και οτιδήποτε στοχεύετε να είναι σχεδιασμένο με την ίδια αγάπη και προσπάθεια. Θερμά συγχαρητήρια και πάλι, Καλοτάξιδος ο “Δικός μας Καβάφης”. Κατερίνα Κακλαμάνη

***

Θα θέλαμε να ευχαριστήσουμε από καρδιάς όσους μας τίμησαν με την παρουσία τους και σας περιμένουμε και αύριο Κυριακή (10.00-14.00) στο ίδιο μέρος.

 

Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Ο Κ.Π.Καβάφης και οι εικαστικοί καλλιτέχνες [απόσπασμα]

Ο ποιητής Κ.Π.Καβάφης

Δεν μπορεί να ισχυριστεί κανείς ότι ο ποιητής ήταν ωραίος άντρας, τουλάχιστον στα χρόνια της βιολογικής και δημιουργικής ωριμότητάς του, ή ότι υπήρξε σ’ ολόκληρο τον βίο του εξαιρετικά καλοντυμένος. Απεναντίας, με το πέρασμα των χρόνων, καθώς τον εγκαταλείπει η νεότητα και αυξάνονται οι όποιες ιδιορρυθμίες και παραξενιές του, η μορφή του και η όλη συμπεριφορά του, που συχνά ξενίζουν, προσφέρονται για διακωμώδηση και δίνουν τροφή στους γελοιογράφους. Ο ποιητής συνήθιζε, τουλάχιστον μέχρι τα σαράντα του χρόνια, να φωτογραφίζεται κατά διαστήματα, με ποικίλες αφορμές, όπως έκαναν εξάλλου και τα άλλα μέλη της οικογένειας Καβάφη. Η διαδικασία όμως αυτή παρέμενε προσωπική υπόθεση του καθενός. Είναι ενδεικτικό ότι δεν υπάρχει ούτε μια φωτογραφία του μαζί με άλλους – φίλους, ομοτέχνους ή συγγενείς – εκτός από ορισμένες παιδικές με τ’ αδέλφια του. Ας μην ξεχνάμε, τέλος, ότι η μητέρα του Χαρίκλεια πέθανε πηγαίνοντας για να φωτογραφηθεί. Οι προσωπικές φωτογραφίες του δηλώνουν και την κατά καιρούς εικόνα που ήθελε ο ίδιος να περάσει προς τα έξω. Στις διαδοχικές πόζες του κατά το γύρισμα του 19^ου προς τον 20^ο αιώνα εύκολα διαπιστώνεται η αβεβαιότητα ενός ανθρώπου ο οποίος δεν έχει καταλήξει στην τελική εικόνα της μορφής του: τα πορτρέτα αυτά τον παρουσιάζουν άλλοτε με ισχνό μούσι και ικανού μεγέθους μουστάκι και άλλοτε με ενδυματολογικές επιλογές που θυμίζουν MarcelProust- πάντως δεν είναι ασύμβατα με το όλο πνεύμα της εποχής. Θυμίζω ότι ανάλογη αστάθεια παρουσιάζει και η υπογραφή του, έως ότου παγιωθεί στον πασίγνωστο τύπο «Κ.Π. Καβάφης». Είναι γνωστό ότι στα 1917 (βρίσκεται ήδη στα πενήντα πέντε του χρόνια) δίνει μια νεανική του φωτογραφία προς δημοσίευση στο αλεξανδρινό περιοδικό Γράμματα, συνοδευόμενη από τη λεζάντα: «Ο Καβάφης προ χρόνων». Αυξημένη κοκεταρία; Ηθελημένη πρόκληση; Την ίδια χρονιά ο Ε.Μ. Forster τον περιγράφει να γυρνά στους δρόμους της Αλεξάνδρειας σαν ένας αξιοθέατος και αξιοπερίεργος τύπος, που στέκεται γενικώς «σε ελαφρήν απόκλιση προς το σύμπαν». Πάντως, στην πολλαπλώς κρίσιμη για την τύχη του καβαφικού έργου δεκαετία 1920-1930, ο ποιητής φρόντισε να αποκτήσει ευάριθμες και διαδοχικές «επίσημες» φωτογραφίες του, άλλοτε εμφανώς ρετουσαρισμένες (και, αναπόφευκτα, κακεντρεχώς σχολιασμένες) και άλλοτε περισσότερο πιστές και φυσικές. Σ’ αυτές ακριβώς τις ύστερες φωτογραφίες του έχουν στηριχτεί κατά κύριο λόγο οι περισσότεροι από τους μεταγενέστερους εικαστικούς καλλιτέχνες που δεν τον γνώρισαν προσωπικώς.

Απόσπασμα από το δοκίμιο «Ο Κ.Π.Καβάφης και οι εικαστικοί καλλιτέχνες» στο Κ.Π.Καβάφης: Η ποίηση και η ποιητική του, εκδ. Κίχλη.

Δημήτρης Δασκαλόπουλος, Το φρικτό μαχαίρι [απόσπασμα]

Τη γενικώς φιλογεροντική ατμόσφαιρα και τη συμπάθεια για τους ηλικιωμένους που αποπνέουν όλα αυτά τα ποιήματα [«Ένας γέρος», «Πολύ σπανίως», «Απ’ τες εννιά-»] έρχεται να ταράξει το ποίημα «Η ψυχές των γερόντων».

Μες στα παληά τα σώματά των τα φθαρμένα

κάθονται των γερόντων η ψυχές.

Τι θλιβερές που είναι η πτωχές

και πώς βαρυούνται την ζωή την άθλια που τραβούνε.

Πώς τρέμουν μην την χάσουνε και πώς την αγαπούνε

η σαστισμένες κι αντιφατικές

ψυχές, που κάθονται —κωμικοτραγικές—

μες στα παληά των τα πετσιά τ’ αφανισμένα.

Μπορεί τα σώματα των ηλικιωμένων να χαρακτηρίζονται «παληά» και «φθαρμένα», μπορεί οι ψυχές των γερόντων να προσδιορίζονται με αλλεπάλληλα αρνητικά επίθετα ως «θλιβερές», «πτωχές», «σαστισμένες», «αντιφατικές», «κωμικοτραγικές», αλλά ο καταληκτικός στίχος («μες στα παληά των τα πετσιά τ’ αφανισμένα»), με την παρήχηση του άλφα, ακούγεται ιδιαιτέρως σκληρός και παράταιρος, σε σύγκριση προς τα προηγούμενα ποιήματα. Η λέξη «πετσί» ασφαλώς κυριολεκτείται εδώ, αποδίδει δηλαδή σωστά το εννοιολογικό της περιεχόμενο (το ανθρώπινο δέρμα), διευκολύνει τη μετρική αρτίωση του στίχου και, παράλληλα, προέρχεται από μια παρατηρητική ματιά που αποφεύγει να ωραιοποιήσει. Το σύγχρονο, όμως, γλωσσικό μας αισθητήριο δεν θα επέτρεπε –θα αντιδρούσε- να χρησιμοποιήσουμε τον πληθυντικό (πετσιά) και να εννοούμε το ανθρώπινο δέρμα. Όλες, εξάλλου, οι σχετικές χρήσεις της λέξης στον καθημερινό, γραπτό ή προφορικό, λόγο απαντούν μόνον σε ενικό: «έγινε πετσί και κόκαλο», «σηκώθηκε το πετσί μου», «μπήκε στο πετσί μας», «μπήκε στο πετσί του ρόλου του κ.ο.κ.

Οι καβαφικοί γέροντες δεν υπακούουν γενικώς στο αρχέτυπο του σεβάσμιου και σοφού ηλικιωμένου. Βιώνουν τραγικά τη φθορά του σώματος και εξακολουθούν να αναπολούν με έντονο τρόπο την περασμένη ερωτική τους ζωή, την εποχή που συγκαταλέγονταν στους «ανδρείους της ηδονής». Οι ανεπούλωτες πληγές απ΄ το «φρικτό μαχαίρι» γίνονται οδυνηρότερες, επειδή δρα και κινείται συνεχώς ο βασικός μοχλός στην ποίηση του Καβάφη: η μνήμη.

 

Απόσπασμα από το δοκίμιο «Το φριχτό μαχαίρι» στο Κ.Π.Καβάφης: Η ποίηση και η ποιητική του, εκδ. Κίχλη.

«ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΕΠΤΑ ΠΑΙΔΕΣ» (1925) του Κ.Π.Καβάφη [σχόλιο]

Οι Άγιοι Έπτα Παίδες

Tω αυτώ μηνί Δ΄, μνήμη των Aγίων επτά Παίδων των εν Eφέσω, Mαξιμιλιανού, Eξακουστωδιανού, Iαμβλίχου, Mαρτινιανού, Διονυσίου, Aντωνίνου, και Kωνσταντίνου.

Tον επτάριθμον τιμώ χορόν Mαρτύρων, Δείξαντα ανάστασιν νεκρών τω κόσμω. Tη δε τετάρτη νεκροέγερτοι ξύνθανον επτά.

Ο Κωνσταντίνος Καβάφης εμπνεόμενος από το Συναξάρι της ημέρας έγραψε το παρακάτω ποίημα:

Oι Άγιοι Επτά Παίδες (1925)

Έμορφα που εκφράζεται το συναξάριον:

«ενώ δε συνωμίλει ο βασιλεύς» με τους αγίους

«κ’ οι επίσκοποι και άλλοι πολλοί άρχοντες,

«ενύσταξαν ολίγο οι άγιοι»

και τες ψυχές των στον θεό παρέδωσαν.

 

Οι Άγιοι Επτά Παίδες της Εφέσου που

κατέφυγον εις σπήλαιον να κρυφθούν

από τον διωγμόν των εθνικών, κ’ εκεί εκοιμήθησαν –

και την επαύριον εξύπνησαν. επαύριον γι’ αυτούς.

μα εν τω μεταξύ, είχαν παρέλθει σχεδόν δύο αιώνες.

 

ξύπνησε την επαύριον και πήγε

ένας των, ο Ιάμβλιχος, γιά ν’ αγοράσει άρτον,

κ’ είδεν εμπρός του άλλην Έφεσον,

όλην καθηγιασμένη μ’ εκκλησίες, και σταυρούς.

 

κ’ εχάρηκαν οι Άγιοι Επτά Παίδες,

και τους ετίμησαν και τους προσκύνησαν οι χριστιανοί –

κ’ ήλθε κι απ’ την Κωνσταντινούπολιν ο βασιλεύς,

ο Θεοδόσιος, ο γιός του Αρκαδίου,

και τους προσκύνησεν κι αυτός, ως πρέπον, ο ευλαβέστατος.

 

και χαίρονταν οι Άγιοι Επτά Παίδες

σ’ αυτό τον κόσμο τον ωραίο, και τον χριστιανικόν,

τον αγιασμένο μ’ εκκλησίες, και σταυρούς.

 

μα έλα που ήσαν όλα τόσο διαφορετικά,

και τόσα είχαν να μάθουν και να πουν,

(και τέτοια δυνατή χαρά ίσως εξαντλεί κι αυτή)

που γρήγορα κουράσθηκαν οι Άγιοι Επτά Παίδες,

από άλλον κόσμο φθάσαντες, από σχεδόν δυό αιώνες πριν,

και νύσταξαν μες στην συνομιλία –

και τους αγίους οφθαλμούς των έκλεισαν.

Σε σχετικό άρθρο του ο Παντελής Μπουκάλας σχολιάζει:

Tο ποίημα αυτό, «Oι Aγιοι Eπτά Παίδες», περιλαμβάνεται στον τόμο «K. Π. Kαβάφης, Aτελή ποιήματα 1918-1932», που εκδόθηκε με φιλολογική επιμέλεια και σχόλια της Renata Lavagnini (Iκαρος, 1994). H γραφή του ανάγεται στο 1925, έτος κατά το οποίο ο Kαβάφης έγραψε έξι από «κανονικά» ποιήματά του. Θρησκευτικό το θέμα του ατελούς ποιήματος και μάλιστα χριστιανολογικό, όπως προσημαίνει ο τίτλος του κατά συνέπεια, από τα συνομήλικά του με το μόνο με το οποίο θα μπορούσε να συσχετιστεί είναι το «Aπολλώνιος ο Tυανεύς εν Pόδω», και όχι για το καθαυτό περιεχόμενο του «Aπολλωνίου» όσο επειδή μας παραπέμπει αυτόματα στο «Eίγε ετελεύτα» του 1920, στους στίχους του οποίου «ένας από τους λίγους εθνικούς, / τους πολύ λίγους που είχαν μείνει» σε μια εποχή που «η Aλεξάνδρεια, πόλις θεοσεβής», τους «αθλίους ειδωλολάτρας αποστρέφονταν», διαβάζει «Tα εις Tυανέα Aπολλώνιον» του Φιλοστράτου και αναρωτιέται «πού απεσύρθηκε, πού εχάθηκε ο Σοφός;», ο θαυματοποιός Aπολλώνιος ο Tυανέας που έδρασε τον 1ο αιώνα μ.X., ένα αντίπαλο δέος των Eθνικών στον Iησού των Xριστιανών.

Για παρόμοιους, θρησκειολογικής τάξεως λόγους, για να δούμε δηλαδή τις εκάστοτε καβαφικές «εφαρμογές» του θέματος «χριστιανισμός-παγανισμός», οι «Aγιοι Eπτά Παίδες» μπορεί να συσχετιστούν, χωρίς να απομακρυνθούμε από το χρονικό (άρα και πνευματικό) περιβάλλον της γέννησής τους, με το «O Iουλιανός εν Nκομηδεία» του 1924, και με το «O Iουλιανός ορών ολιγωρίαν» του 1923 (ας θυμηθούμε και το «ανέκδοτο» «O Iουλιανός εν τοις μυστηρίοις» του 1896, όπου «ο ανόητος» Iουλιανός «επείσθη με των Eλλήνων τα άθεα τα λόγια»), καθώς και το «Iερεύς του Σεραπίου» του 1926). Kαι, σαν αγιολογικό που είναι, δεν μπορεί να μην αντικριστεί το ποίημα αυτό με το ποίημα «Συμεών», ένα «εγκώμιο» του Στυλίτη αγίου, και μάλιστα από τη σκοπιά ενός εθνικού που ομολογεί: «Xώθηκα ανάμεσα στους Xριστιανούς / που σιωπηλοί προσεύχονταν κ’ ελάτρευαν, / και προσκυνούσαν· πλην μη όντας Xριστιανός / την ψυχική γαλήνη των δεν είχα / κι έτρεμε ολόκληρος και υπόφερνα· / κ’ έφριττα και ταράττομουν, και παθαινόμουν».

«Tο ενδιαφέρον για τους χριστιανούς αγίους ανήκει στον θρησκευτικό προβληματισμό, ειδικά έντονο στον πρώτο Kαβάφη», σημειώνει η Λαβανίνι, παραπέμποντας και στις σκέψεις που διατυπώνει η Diana Haas στο κείμενό της «“Aι αρχαί του χριστιανισμού”: ένα θεματικό κεφάλαιο του Kαβάφη» (βλ. «Eισαγωγή στην ποίηση του Kαβάφη. Eπιλογή κριτικών κειμένων», επιμ. Mιχάλης Πιερής, Πανεπιστημιακές Eκδόσεις Kρήτης, 1994). «Oι Aγιοι Eπτά Παίδες» αποτελούν ένα επιπλέον μαρτύριο της διαρκούς θεολογίας του Kαβάφη, η οποία του επέτρεψε να σκεφτεί βαθύτερα την ιστορία και, διά της ταλαντεύσεώς του ανάμεσα σε δύο πόλους, να αποφύγει την ευθύγραμμη ευκολία. Στο συγκεκριμένο ποίημα φαίνεται ότι ο Kαβάφης, που αντιγράφει προσεκτικά και σχεδόν καταλογάδην τον Συναξαριστή, προσυπογράφει την ιδέα της αναστάσεως των νεκρών, και ότι ο δαίμων της αμφιβολίας αυτοτιθασεύεται, από κοινού όμως με την ευρετική φωνή της ποιήσεως. Iσως γι’ αυτό ακριβώς να έκρινε και ο ίδιος το ποίημά του ανάξιο δημοσίευσης, μη εμπιστευόμενος την αντιγραφική του αμεσότητα και την «αφελή» προφάνειά του (μια προφάνεια, εν τούτοις, που σε πολλά άλλα ποιήματά του συνιστά το μείζον δέλεαρ, την κυριολεκτικώς ειπείν σαγήνη).

Ο Παντελής Μπουκάλας παραθέτει στο σημείο αυτό το Καβαφικό ποίημα και σχολιάζει:

Aπό τον ύπνο στον ύπνο, από την «κοίμηση» στον θάνατο. Σχεδόν αδιάφοροι για τα εγκόσμια οι άγιοι και, παραδόξως, αδιάφοροι για τον θριαμβεύοντα χριστιανισμό. Δεν μπορούμε να ξέρουμε προς τα πού θα οδηγούσε το ποίημα ο Kαβάφης αν συνέχιζε να παλεύει μαζί του για να το τελειώσει. Aριστος αρχαιογνώστης όπως ήταν, ίσως έβρισκε τρόπο να συσχετίσει (ειρωνικά;) τον μακρότατο ύπνο των Παίδων με τον μακρό ύπνο του Eπιμενίδη από την Kνωσό, σοφού και προφήτη που κατά τον θρύλο κοιμήθηκε κι αυτός επί πενήντα επτά χρόνια, σε σπήλαιο επίσης («ούτός ποτε πεμφθείς παρά του πατρός εις αγρόν επί πρόβατον, της οδού κατά μεσημβρίαν εκκλίνας υπ’ άντρω τινί κατεκοιμήθη επτά και πεντήκοντα έτη. Διαναστάς δε μετά ταύτα εζήτει το πρόβατον, νομίζων επ’ ολίγον κεκοιμήσθαι», γράφει ο Διογένης Λαέρτιος στο δικό του συναξάρι).

Eιρωνεία της ιστορίας

Kι αν δεν συσχέτιζε τον άγιο Iάμβλιχο με τον ομώνυμο μυθιστοριογράφο του 2ου αιώνα μ.X., στα «Bαβυλωνιακά» τού οποίου δεν λείπουν οι σχέσεις με τον Kάτω Kόσμο μέσα σε σπηλιές, δεν θα μπορούσε να μη θαυμάσει, είρων αυτός, την ειρωνεία της ιστορίας, φέρνοντας στον νου του έναν άλλον Iάμβλιχο, πολύ διασημότερο, τον «αποκρυφιστή» φιλόσοφο του 3ου/4ου αι. μ.X., ενθουσιώδης οπαδός του οποίου υπήρξε ο σημαδιακός εκείνος Iουλιανός. Iσως πάλι, για να συνεχίσουμε να αυθαιρετούμε, θα μπορούσε να χρησιμοποιήσει την άριστη ευκαιρία για να παρουσιάσει (διά χειρός των «αυτοπτών» αναστηθέντων) ένα σκαρίφημα του άλλου κόσμου, για το «μετέπειτα»· οπότε πώς θα το εικόνιζε; Xριστιανικό ή «παγανιστικό», όπως οι αρχαίοι κι όπως το δημοτικό τραγούδι, που πολύ το αγαπούσε; Eδώ ακριβώς είναι ο κόμπος, στην ακοίμητη σύγκρουση της πίστης με την επιφύλαξη, της αποδοχής με τη μελαγχολική αμφιβολία, στον νου ενός ποιητή που, όπως και ο Σύρος σπουδαστής Mυρτίας του ποιήματός του «Tα επικίνδυνα», υπήρξε «εν μέρει εθνικός, κ’ εν μέρει χριστιανίζων».

πηγή: ΙΔΙΩΤΙΚΗ ΟΔΟΣ

Καβάφης και συγκίνηση [σχόλιο]

Η τάση αυτή –της συναισθηματικής προσγείωσης- θα γίνει από τις κυρίαρχες στη γραφή του Καβάφη. «…όσο

προχωρούν τα χρόνια», σημειώνει ο Σεφέρης, «μοιάζει να παραμερίζει ολοένα την απλαισίωτη έκφραση της συγκίνησης. Ακόμη περισσότερο. Όχι μόνο μοιάζει να επιμένει στην ευκινησία των χαρακτήρων, την αδρότητα των πραγμάτων, και το καθαρό κοίταγμα των γεγονότων, που απαρτίζουν

  την «αντικειμενική συστοιχία» της συγκίνησής του, αλλά και να σβήνει, να ουδετεροποιεί κάθε άλλου είδους συγκινημένη έκφραση, είτε με την ευρωστία της γλώσσας, είτε με τη χρησιμοποίηση άλλων ποιητικών τρόπων, εικόνων, παρομοιώσεων ή μεταφορών. Και αυτός είναι ένας πρόσθετος λόγος που ονόμασαν τον Καβάφη έναν άχαρο πεζολόγο».

Κ.Π.Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (εισαγωγή-επιμέλεια: Σόνια Ιλίνσκαγια), εκδ. Νάρκισσος

Σόνια Ιλίνσκαγια, [σχόλιο]

Ακριβώς τότε, στα πρόθυρα των πενήντα χρόνων, ανακαλύπτει την Αλεξάνδρεια ως μοντέλο του κόσμου. Η πρώτη του ενσάρκωση επιχειρείται στον τελευταίο φιλοσοφικό μονόλογο «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» (1910, 1911). Γράφεται ένα μήνα μετά την «Ιθάκη», συμπληρώνοντας το ερμηνευτικό της σχήμα (ζωή ίσον ταξίδι της γνώσης) με μια στωική νότα, με παράδειγμα αξίας, χωρίς των δειλών τα παρακάλια και παράπονα, συμπεριφοράς του ανθρώπου απέναντι στο αναπότρεπτο (όχι μόνο του τέλους, της ανυπαρξίας, αν και αυτό κυρίως εννοείται, αλλά και τη ζωή την ίδια, την τάξη της και τα συγκεκριμένα δεδομένα της- στην περίπτωση του Καβάφη, της πραγματικής σύγχρονης Αλεξάνδρειας).

Με το δίπτυχο «Ιθάκη» – «Απολείπειν ο Θεός Αντώνιον» αποχαιρετούσε όχι μόνο τον φιλοσοφικό μονόλογο (με την άμεση συγκινησιακή του φόρτιση και το διδακτισμό), αλλά και με την παραδοσιακή μυθολογική πλοκή. Στο εξής την ύλη για τα «αρχαία» ποιήματά του θα την αντλεί από την ιστορία, ανιχνεύοντας τρόπους έμμεσης υποβολής μέσω μιας «απευθείας μετάδοσης», με φαινομενικά αμέτοχη αναπαράσταση του ιστορικού επεισοδίου (αυτοαποκάλυψη ύλης) , μέσω δραματικών μονολόγων και διαλόγων (αυτοαποκάλυψη χαρακτήρων). Την ιδιαίτερη προσοχή του ποιητή θα προσελκύουν τα περιφερειακά ιστορικά πρόσωπα, μορφές που μπορεί να τις πλάσει με μεγαλύτερη ελευθερία, με ξεχωριστή αίσθηση ζωντάνιας και αλήθειας. Καλλιεργώντας το effect της αξιοπιστίας ντοκουμέντου (βέβαιο στίγμα της ιστορίας), ο Καβάφης το προεκτείνει σε όλο το πεδίο της ποίησής του, ιστορικό και σύγχρονο, φωτίζοντας όλο και πιο συνειδητά στα μοντέλα του το παν-χρονικό, πανανθρώπινο υπόστρωμα.

Κ.Π.Καβάφης, Άπαντα τα ποιήματα (εισαγωγή-επιμέλεια: Σόνια Ιλίνσκαγια), εκδ. Νάρκισσος

Νάσος Βαγενάς, [απόσπασμα από το δοκίμιο «Η ειρωνική γλώσσα»]

Η γλωσσική του φύση οδήγησε τον Καβάφη σ’ ένα είδος λεκτικής ειρωνείας, που τ’ αποτελέσματά της θα ήταν δύσκολο να τα είχε προβλέψει ακόμα κι ο ίδιος. Ο τρόπος με τον οποίο ο Καβάφης συνδυάζει τη δημοτική με την καθαρεύουσα (ένας τέτοιος ειρωνικός συνδυασμός είναι από τη φύση του αποτελεσματικό μέσο ειρωνείας – και μερικοί στίχοι των Ελλήνων υπερρεαλιστών σώζονται χάρη κυρίως σ’ αυτόν) είναι η κύρια πηγή έντασης της λεκτικής ειρωνείας του και, συνεπώς, μια από τις πηγές έντασης της ειρωνικής του γλώσσας, αφού η λεκτική ειρωνεία εντείνει τη δραματική ειρωνεία. Η ένταση της τελευταίας θα πρέπει να είναι στις μέρες μας αυξημένη, γιατί η ένταση της λεκτικής ειρωνείας του Καβάφη είναι φανερό πως έχει αυξηθεί. Και αυτό έχει συμβεί γιατί έχουμε ξεπεράσει ορισμένες, φυσικές για τις αρχές του αιώνα μας, προκαταλήψεις σχετικά με τη γλώσσα της ποίησης, πράγμα για το οποίο έχει συντελέσει και η ίδια η ποιητική γλώσσα του Καβάφη.

Νάσος Βαγενάς, «Η ειρωνική γλώσσα» (στο συλλογικό τόμο Εισαγωγή στην ποίηση του Καβάφη), Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης